Çin’de iş yapmak Batılı şirketler için zorlaşıyor mu?

Dünyanın fabrikası olarak nitelendirilen Çin, uzun süren Covid-19 kapatmalarından sonra üretimde eski günlerine dönmeye çalışıyor. Kapatmaların sona ermesinin akabinde Batılı şirketlerin Çin’e yönelik ilgisi de kaldığı yerden devam ediyor. Ülkede bir fabrikası bulunan Tesla’nın sahibi Elon Musk, geçtiğimiz günlerde Çin’e bir ziyaret gerçekleştirdi. Elon Musk bu ziyarette Pekin idaresinden yetkililerle bir ortaya gelerek Çin’deki yatırımları ile ilgili fikir alışverişinde bulundu. Öte yandan, ABD’li finans kuruluşu JP Morgan, Shanghai’da 2 bin 500 müşterisiyle bir ortaya geldiği bir konferansa mesken sahipliği yaptı. Tesla ve JP Morgan üzere birçok şirket Çin’e ziyaretlerini artırıyor. Lakin Covid-19 salgının bitmesine karşın Çin’deki son gelişmeler, Batılı şirketleri ve iş insanlarını düşündürmeye başladı.

Çin’in yürürlükte olan ve geçtiğimiz Nisan kapsamını hayli genişlettiği şirket ve kişi bilgilerinin muhafazası ile ilgili casusluk kanunları, şirketlerin gözünü korkutuyor. Bu yasalar kapsamında birtakım Batılı şirketler ve iş insanları hakkında soruşturmalar başlatılıyor. Pekin idaresi, Çin istihbaratına bu kanunları uygulaması konusunda geniş yetkiler verdi. Bu maddelerin ucu o kadar açık ki, yazılan kolay bir e-posta bile bir Batılı şirketin soruşturmaya uğramasına neden olabiliyor.

ABD’nin eski lideri Trump idaresinden bu yana Çinli ve Çin’de iş yapan şirketlere yönelik ABD tarafından uygulanan kısıtlamalar, Çin’de iş yapmayı aslında zorlaştırıyordu. Yapılan bir araştırmaya nazaran bugüne kadar yaklaşık 9 bin şirket ABD’nin Çin’e yönelik kısıtlamalarından etkilenmiş durumda. Artık Çin’in yeni casusluk maddeleri şirketleri daha da güç durumda bırakıyor.

Çin-ABD ticari gerginliğinden bu yana…

Mart ayında Çinli yetkililer, ABD’li kurumsal durum tespiti şirketi Mintz Group’un Pekin’deki ofisine baskın düzenleyerek, data güvenliğini ihlal ettiği münasebeti ile beş lokal işçisi tutukladı. Tutuklamaların Çin ile ABD ortasında yaşanan casus balon krizinin çabucak akabinde gelmesi de dikkat çekti. Akabinde bir öteki ABD’li danışmanlık şirketi Bain’in Çin’deki ofisi hakkında da benzeri ihlaller nedeniyle soruşturma açıldı.

Çin devlet televizyonu, Mayıs ayında çok uluslu bir araştırma firması niteliğindeki Capvision’ın ofislerine Çin polisi tarafından düzenlenen baskının imgelerini yayınladı. Yalnızca şirketler değil, iş insanları da bu yasa çerçevesinde soruşturmaya uğruyor. Ülkenin en ünlü bankacılarından biri geçtiğimiz aylarda gözaltına alınmıştı.

Soruşturmaya uğrayan ya da Çin polisi tarafından baskın düzenlenen şirketler Çin hükümeti ile ortak çalışacaklarına dair açıklamalarda bulundular. Mintz, “her vakit şeffaf bir biçimde yasa ve yönetmeliklere uygun olarak faaliyet gösterdiğini” belirtirken, Bain ise Çinli yetkililerle uygun formda işbirliği yaptığını söyledi. Capvision, Çin’in ulusal güvenlik kurallarına kararlı bir formda uyma kelamı verdi.

Çin’de iş yapan Batılı şirketler için artık kolay bir e-posta yazmaktan, banka hesabı bilgilerinin değiş tokuşuna kadar birden fazla ticari muahedede gerekli olan yasal evraklar bile sorunlu hale geliyor. Konu ile ilgili yorumda bulunan ismini vermek istemeyen bir hukuk firması sahibi, teknik olarak artık Çin’deki ortaklarıyla yazışamayacağını söylüyor. Ortak iş yapılan bir Çinli şirketin devletle irtibatı varsa, şirkete ilişkin her türlü bilgi devlet sırrı olarak sınıflandırılabilir.

Ocak 2020’de devrin ABD Lideri Trump ile Çin Başbakan Yardımcısı Liu He, ticaret mutabakatının birinci fazını imzalamıştı. Fotoğraf: Beyaz Saray

Bazı şirketler, kazara data sızıntısını önlemek için kontratlar ve e-postalar da dahil olmak üzere tüm bilgi alışverişlerini ayrıştıracak yazılımlar geliştirmeyi düşünüyor. Ayrıyeten bu şirketlerin, muhtemelen bilgisayar tarafından hassas olarak işaretlenen rastgele bir datayı incelemeleri için insanları işe almaları ve eğitmeleri gerekecek. Uzmanlar bu durumu, bankaların ve başka çok uluslu şirketlerin on yıldan uzun bir müddet evvel uygulamaya başladıkları kara para aklamayı tedbire sistemlerine benzetiyor. Bunların yanında şirketler Çin’de çalışacak işçisine, soruşturmaya uğramaları ya da gözaltına alınmaları halinde nasıl davranması gerektiği konusunda eğitim de veriyor.

Ancak tekrar de birtakım şirketler Çin’deki bu duruma karşı tedbir almak yerine bu ülkedeki faaliyetlerini kısıtlamaya başladı. ABD’li teknoloji şirketi Sequoia Capital, farklı bir şirket haline gelecek olan Çin koluyla yollarını ayırmaya karar verdi. Microsoft ise yapay zeka ünitelerinin bir kısmını Çin’den Kanada’ya taşıdı.

Durumun düzeleceğine dair ise yabancı firmalarda bir umut yok. Çin’deki AB Ticaret Odası Lideri Jens Eskelund verdiği bir demeçte, “Düzenleyici ortamın önümüzdeki beş yıl içinde sahiden güzelleşeceğine dair bir beklenti yok” dedi.

Kaynaklar: The Economist, CNBC